احتمال رییس‌جمهوری رباتیک/حقوق‌وروابط بین‌الملل در عصر هوش مصنوعی

به گزارش خبرنگار مهر، محمد مهدی سیدناصری، مدرس و پژوهشگر حوزه حقوق و روابط بین‌الملل و نویسنده کتاب‌هایی چون «مقررات حاکم بر معاملات اوراق بهادار در ایران و امارات»، «سازمان ملل متحد را بهتر بشناسیم: ۹۳ پرسش و پاسخ درباره‌ی سازمان ملل متحد به انضمام متن منشور سازمان ملل متحد»، «قتل ناشی از اشتباه در حقوق کیفری: ماهیت و ضمانت اجرای قتل ناشی از اشتباه در حقوق کیفری ایران»، «گروه ویژه اقدام مالی (FATF) را بهتر بشناسیم: ۴۸ پرسش و پاسخ درباره گروه ویژه اقدام مالی به زبان ساده» و «دیوان بین‌المللی دادگستری را بهتر بشناسیم: ۴۸ پرسش و پاسخ درباره دیوان بین‌المللی دادگستری به انضمام متن اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری» در تازه‌ترین یادداشت خود به مسئله روابط بین‌الملل در عصر هوش مصنوعی پرداخته است. این یادداشت را در ادامه بخوانید:

نقش هوش مصنوعی هر روز در زندگی ما بیشتر و بیشتر می‌شود. شروع توسعه این تکنولوژی در واقع به چند دهه قبل برمی‌گردد؛ یعنی زمانی در دهه ۵۰ میلادی که دانشگاه دارتموث در ایالات متحده یک پروژه تحقیقات تابستانی را به هوش مصنوعی اختصاص داد. ریشه‌های هوش مصنوعی را حتی میتوان در عمق بیشتری از تاریخ و در فعالیت‌های «آلن نیوئل»، «هربرت ای. سیمون» و «آلن تورینگ» جست‌وجو کرد. آزمون مشهور تورینگ در دهه ۱۹۵۰ میلادی توسط او در مقاله‌ای مطرح شد. این مقاله یکی از اولین اسنادی است که در آن به وجود آمدن ماشین‌های هوشمند پیش‌بینی شده است. با این حال مقوله هوش مصنوعی تا پیش از معرفی شدن سوپرکامپیوتر «دیپ بلو» توسط کمپانی IBM هنوز توجه جهانیان را به خود جلب نکرده بود.

الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای سال‌های متمادی است که در دیتاسنترها و کامپیوترهای بزرگ استفاده می‌شوند، ولی حضور آنها در حوزه لوازم الکترونیک مصرفی به سال‌های اخیر برمی‌گردد. آلن تورینگ در دهه ۱۹۵۰ میلادی یک جمله‌ای دارد که می‌گوید: پیشنهاد می‌کنم این پرسش بررسی شود که آیا ماشین‌ها می‌توانند فکر کنند؟

واقعیت امروزی هوش مصنوعی آنچه به آن تا به الان دست یافته شده و آنچه شاید ممکن باشد دست یابد؛ بسیار هیجان انگیز است، اما با هوش مصنوعی در داستان‌های علمی و تخیلی فاصله زیادی دارد. در این نوشتار قصد داریم تا به صورت مشخص به تاثیرات هوش مصنوعی بر آینده در حوزه حقوق روابط درسطح بین الملل بپردازیم. به نظر می‌رسد امنیت بین الملل و روابط بین الملل جاذبه‌های جدیدی برای ابتکارات هوش مصنوعی و برنامه‌های کاربردی است. در میان تمامی بخش‌های رفتاری انسان، شاید سیاست دشوارترین رفتاری است که بتوان آن را به صورت اتوماسیون در آورد. سیاست به طور ذاتی امر بسیارپیچیده‌ای است که پیچیدگی رفتار انسان هم به عنوان یک فرد و هم در ابعاد اجتماعی را انعکاس می‌دهد. این پیچیدگی در سطح روابط بین الملل بسیار واقعی‌تر به نظر می‌رسد.

در آینده نه چندان دور با پدیدار شدن هوش مصنوعی در سطح انسانی به نظر دور از ذهن است، که بتوان آن را هوش مصنوعی عمومی نامید. حتی اگر پیشرفت در این زمینه سریع‌تر از پیش بینی‌ها باشد، مقاومت قابل توجهی در برابر ایده تبدیل مسئولیت به ماشین وجود دارد. امروزه می‌توان این موضوع را به ویژه در مباحث مربوط به اتومبیل‌های بدون سرنشین و سیستم سلاح‌های رباتیک مشاهد کرد. بنا براین پیش‌بینی جهانی که در آن عناصر تصمیم گیری سیاسی توسط ماشین‌ها در کلیت آنها، بدون داشتن تصوری از دنیای کاملاً متفاوت هوشمند آینده، بسیار دشوار است.

شاید تا همین ۱۰ سال پیش استفاده از هوش مصنوعی و نقش آن در زندگی عادی ما تنها محدود به مواردی محدود و بسیار فنی بود که جز اهل فن توانایی فهم آن را نداشتند اما حالا می‌توان گفت هوش مصنوعی جزیی از زندگی عادی ما انسان‌هاست. آیا ما می‌توانیم در آینده تصور یک رئیس جمهور یا نخست وزیر رباتیک را داشته باشیم؟ تا به الان دور از ذهن می‌آید، اما این بدان مفهوم نیست که هوش مصنوعی بر سیاست و روابط بین الملل تاثیر قابل توجه‌ای نخواهد گذاشت. این تاثیر از طریق تغییر در روش‌های تصمیم گیری و یا اطلاعات انسان‌های تصمیم گیرنده بروز و ظهور پیدا خواهد کرد، تا جایی که اجازه ندهند هوش مصنوعی تصمیم گیرنده باشد. ملاحظه کاربرد هوش مصنوعی در روابط بین الملل به درستی شامل ساختارهایی است که تصمیم گیرندگان از آن حمایت می‌کنند و سرعتی که با آن تصمیمات گرفته می‌شود.

می توانیم این گونه بگوییم که سیستم‌های هوش مصنوعی جایگزین انسان‌ها در سطوح بالای تصمیم گیری نخواهد شد اما به طور فزاینده‌ای هوش مصنوعی بخشی از فضایی خواهد شد که تصمیم گیرندگان انسانی در آن فضا عمل می‌کنند. این سیر تکاملی هم فرصت‌هایی بزرگ و هم خطرات قابل توجهی را به وجود می‌آورد، بنابراین توجه به تاثیرات بالقوه در مراحل اولیه بسیار حیاتی است. کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی به سرعت در حال افزایش است و سیستم‌های نوین مبتنی بر پردازش زبان طبیعی به تدریج در حال به عهده گرفتن بخشی از وظایف حقوقدانان هستند. کارشناسان و متخصصان هوش مصنوعی بر این اعتقاد هستند که در کشورهای قدرتمند و پیشرفته جهان وکلا تا حدود ۱۰ سال آینده شغل خود را از دست خواهند داد زیرا؛ نرم افزارهای مبتنی بر تکنولوژی هوش مصنوعی در حال حاضر امکان تهیه قراردادهای دقیق، تحلیل قراردادها و اسناد حقوقی موجود و پیشبینی آرای دادگاه‌ها را فراهم کرده‌اند.

هوش مصنوعی در نهایت ممکن است قادر به اجرای تمامی وظایف عملیاتی یا شناختی که هوش انسانی در حال حاضر برای آن ضروری است، باشد. اما با توجه به این احتمال که چنین هوش مصنوعی دهه‌ها یا حتی قرن‌ها برای توسعه یافتن نیاز داشته باشد، تحلیل‌گران و سیاستمداران کنونی ممکن است به طور منطقی روی وظایف اختصاص داده شده به هوش مصنوعی در کوتاه مدت تمرکز کنند. این چنین وظایفی به شدت به قابلیت‌های هوش مصنوعی بستگی دارد. البته ماشین‌ها قادر به پردازش داده‌های بسیار زیاد و به صورت بسیار سریع هستند. آنها همچنین می‌توانند حجم اطلاعات بسیار بالاتری را نسبت به ذهن انسان را، در اختیار قرار بدهند.

در حوزه قانونگذاری می‌توان به طور خلاصه گفت؛ کنگره ایالات متحده آمریکا اخیراً کمیته‌ای را برای بررسی ابعاد قانونی مسائل مرتبط با هوش مصنوعی را تشکیل داده است. در اروپا نیز پارلمان اروپا در حال بررسی موارد مرتبط با این مسئله هستند از جمله اینکه چگونه می‌توانند مسئولیت کیفری مرتبط با خودورهای خودران را حل کنند. در آسیا نیز شورای دولتی این کشور در حال بررسی آیین نامه‌های جدیدی برای بحث‌های قانونی مرتبط با هوش مصنوعی است به خصوص اینکه کشور بزرگ چین سرمایه گذاری سنگینی را صرف توسعه این حوزه از فناوری کرده است. به این ترتیب امروزه روند غالب در مجالس قانونگذاری اغلب کشورها تعیین خطوط و حرکت به نحوی است که قوانین تصویب شده به طور مستقیم در راستا و متناسب با نیازهای نظام‌های تصمیم گیری ماشینی باشد. البته نگرش کشورهای مختلف متناسب با نظام سیاسی آنها نیز درباره این مسئله فرق می‌کند. تفاوت‌هایی که گاه ممکن است به ایجاد دو قطب متفاوت در قوانین مرتبط با بحث‌های هوش مصنوعی در دنیای آینده بیانجامد.

با مروری بر موارد مطرح شده می‌توان گفت که نظام‌های حقوقی در سراسر جهان، تازه در ابتدای راه مواجه با هوش مصنوعی مستقل هستند. به طور حتم هوش مصنوعی همان طور که سایر عرصه‌ها را تحت تأثیر قرار داده است، نظام‌های حقوقی در دنیا را متأثر خواهد کرد.

در شرایط فعلی هر نظام حقوقی که دراین مسیر زودتر از بقیه وارد عمل شود میتواند در تحت تأثیر قراردادن رویه‌های مشابه در دنیا پیشتاز باشد. مسئله که باید مد نظر متولیان نظام حقوقی در جمهوری اسلامی ایران نیز قرار بگیرد. به خصوص آنکه کشور عزیزمان ایران همواره کشوری پیشتاز در این حوزه است.