وکیل رباتیک در عصرهوش مصنوعی/باورکنیم یا نه؟

خبرگزاری مهر – گروه فرهنگ و ادب: محمدمهدی سیدناصری، پژوهشگر و مدرس حوزه حقوق و روابط بین‌الملل و نویسنده کتاب‌هایی چون «سازمان ملل متحد را بهتر بشناسیم»، و «دیوان بین‌المللی دادگستری را بهتر بشناسیم» در یادداشتی به موضوع حاضر شدن یک وکیل ربات در دادگاه پرداخته است.

مشروح این یادداشت که برای انتشار در اختیار مهر قرار گرفته، در ادامه می‌آید؛

هنوز از انقلاب دیجیتال مدت زمان طولانی نگذشته که بار دیگر تحت تأثیر پیشرفت بی‌سابقه تکنولوژی، جهان وارد عصر جدید دیگری، به نام عصر هوش مصنوعی شده است. انقلابی نو معروف به چهارمین انقلاب صنعتی که بدون شک تحولات و دگرگونی‌های بی‌نظیر و بنیادینی در سبک و روش زندگی انسان‌ها در پی‌داشته و خواهد داشت. امروزه تکنولوژی کلان‌روایتِ دنیای ما انسان‌هاست که با پیشرفت‌های شگرف در حوزه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، زندگی بشری را دچار دگرگونی‌های فوق‌العاده‌ای کرده است، حال می‌خواهید باور کنید یا نه، اما به‌زودی نخستین ربات وکیل در دادگاه حاضر می‌شود.

خبری که این روزها در جهان سر و صدای بسیاری ایجاد کرده، حاضر شدن یک وکیل ربات در دادگاه است. نقش هوش مصنوعی هر روز در زندگی ما بیشتر و بیشتر می‌شود. شروع توسعه این تکنولوژی در واقع به چند دهه قبل برمی‌گردد؛ یعنی زمانی در دهه ۵۰ میلادی که دانشگاه دارتموث در ایالات متحده یک پروژه تحقیقات تابستانی را به هوش مصنوعی اختصاص داد. ریشه‌های هوش مصنوعی را حتی می‌توان در عمق بیشتری از تاریخ و در فعالیت‌های «آلن نیوئل»، «هربرت ای. سیمون» و «آلن تورینگ» جست‌وجو کرد. آزمون مشهور تورینگ در دهه ۱۹۵۰ میلادی توسط او در مقاله‌ای مطرح شد. این مقاله یکی از اولین اسنادی است که در آن به وجود آمدن ماشین‌های هوشمند پیش‌بینی شده است. با این حال مقوله هوش مصنوعی تا پیش از معرفی شدن سوپرکامپیوتر «دیپ بلو» توسط کمپانی IBM هنوز توجه جهانیان را به خود جلب نکرده بود.

قطعاً سوالی که برایتان پیش آمده، این است که این «ربات وکیل» در جلسه دادرسی چگونه عمل خواهد کرد؟ هوش مصنوعی قبل از مشاوره، ابتدا جلسه دادگاه را گوش می‌کند، اتهام‌های وارده را می‌شنود و بعد از تحلیل داده‌ها و بررسی قوانین، به متهم یا خوانده مشاوره حقوقی می‌دهد. برای اولین بار قرار است یک ربات وکیل به موکلش در یک دادگاه رسمی مشاوره حقوقی بدهد و این یعنی که تکنولوژی‌های جدید روز به روز در حال دگرگون ساختن سبک زندگی گذشته و خلق مفاهیم جدید هستند، شاید تا همین ۱۰ سال پیش استفاده از هوش مصنوعی و نقش آن در زندگی عادی ما تنها محدود به مواردی محدود و بسیار فنی بود که جز اهل فن توانایی فهم آن را نداشتند اما حالا می‌توان گفت هوش مصنوعی جزئی از زندگی عادی ما انسان‌هاست.

درحالی که حقوقدانان موفق شده بودند انقلاب دیجیتال را که به دنبال ظهور اینترنت شکل گرفته بود مهار کرده، در چارچوب در آورند، اکنون به دنبال ظهور ابزار و پدیده‌های تکنولوژیک باز هم پیشرفته‌تر که حتی قادر به انجام محاسبات سریع‌تر و دقیق‌تر از انسان‌ها خواهند بود، با موضوعات باز هم ناشناخته‌تر و سوال‌ها و دغدغه‌های بیشماری که تازه مطرح هستند، مواجه شده‌اند. طبیعتاً دانشکده‌های حقوق نیز نمی‌توانستند نسبت به تحولات یاد شده بی اعتنا بمانند و بنابراین بعد از سال‌ها پرداختن به حقوق رسانه‌های سنتی و سپس حقوق دیجیتال و از جمله اینترنت، نوبت تحقیق در حوزه هوش مصنوعی نیز فرا رسید. بدون شک توصیه اخلاقی یونسکو از یک طرف کنوانسیون شورای اروپا از طرف دیگر نقش مهم در انسان محور کردن عصر هوش مصنوعی داشته و خواهند داشت.

ماه آینده میلادی یعنی فوریه سال ۲۰۲۳ میلادی (۱۲ بهمن تا ۹ اسفند)، یک نرم‌افزار هوش مصنوعی پیشرفته قرار است در یک جلسه رسیدگی به یک پرونده مرتبط با تخلفات رانندگی و سرعت غیرمجاز، به کاربر خود مشاوره حقوقی دهد. نام متهم و محل دادگاه هنوز اعلام نشده است. بر اساس گزارش نشریه نیوساینتیست چاپ بریتانیا، هوش‌مصنوعی روی یک گوشی هوشمند فعال می‌شود و قبل از این که به متهم یا خوانده مشاوره حقوقی دهد، در ابتدا جلسه دادگاه را استماع می‌کند، اتهام‌های وارده را می‌شنود و بعد از تحلیل داده‌ها و مطابقت آن‌ها با قوانین و مقررات، به متهم مشاوره حقوقی می‌دهد که چگونه می‌تواند از خود دفاع کند؟ و به چه ماده قانونی استناد نماید؟ ایده طراحی و ساخت یک «ربات وکیل» در شرکتDoNotPay توسعه یافته است.

این‌شرکت در سال ۲۰۱۵ میلادی توسط جاشوا برودر، دانشمند کامپیوتر دانشگاه استنفورد، با هدف ارائه کمک‌های حقوقی به راننده‌ها برای دفاع هرچه بهتر در دادگاه‌ها و نپرداختن جریمه‌های رانندگی راه‌اندازی شده است و هم‌اکنون در بریتانیا و آمریکا در دسترس است. شرکت DoNotPay از سال ۲۰۲۰ میلادی فعالیت‌های خود را روی توسعه هوش مصنوعی متمرکز کرد. سوالی اکنون ذهنتان را به خود مشغول کرده این است که اصلاً DoNotPayچیست؟DoNotPay یک برنامه تلفن همراه است که در آن می‌توانید خدمات حقوقی یک وکیل مجهز به هوش مصنوعی را استخدام کنید. توسعه دهنده برنامه ادعا می‌کند که با DoNotPay ، شما این قدرت را دارید که با فشار دادن ساده یک دکمه به راحتی قادر خواهید بود تا از هر فردی شکایت کنید. ظاهراً ، این برنامه برای تلاش و کمک به افرادی که از سوی بوروکراسی‌های پیچیده و شرکت‌های بزرگ حقوقشان نقض شده، به مرحله ایجاد و راه اندازی رسیده است.

از زمان راه‌اندازی و استفاده از این نرم‌افزار در سراسر بریتانیا و ایالات متحده، شمار زیادی از کاربران، از خدمات آن برای انجام طیف گسترده‌ای از کارهای اداری و نامه‌نگاری‌های رسمی، در ارتباط با شرکت‌های بیمه یا شکایت از مقام‌های محلی، یا حتی کارهای مهاجرتی مانند تقاضای ویزا و روادید گردشگری استفاه کرده‌اند. با توجه به اینکه پرونده حاضر اولین وکالت این هوش مصنوعی است،DoNotPay پذیرفته تا درصورت شکست در دادگاه، جریمه احتمالی را پرداخت کند. اما اگر هوش مصنوعی پیروز شود، موفقیت بزرگی برای این شرکت و اتفاقی شگرف در حوزه قانونگذاری و حقوق حاصل خواهد شد.

نظام‌های حقوقی در سراسر جهان، در ابتدای راه مواجهه با هوش مصنوعی مستقل هستند. به طور حتم هوش مصنوعی همان طور که سایر عرصه‌ها را تحت تأثیر قرار داده است، نظام‌های حقوقی در دنیا را بیش از این متأثر خواهد کرد. واقعیت امروزی هوش مصنوعی – آنچه تاکنون به آن دست یافته شده و آنچه در آینده ممکن باشد دست یابد – بسیار هیجان انگیز است، اما با هوش مصنوعی در داستان‌های علمی و تخیلی فاصله زیادی دارد. دوگانگی تکنولوژی، امید از یک سو نگرانی از سوی دیگر، هوش مصنوعی امیدواری‌هایی با وسعت بی پایان توأم با تشویش و دغدغه‌های بی‌سابقه را به دنبال می‌آورد.

اما عصر هوش مصنوعی نباید موجبات نگرانی بوده بلکه باید «منبع خیر و برکت» باشد، نه تنها نباید حقوق بشر را تضعیف بلکه باید آن را تقویت کند. تکنولوژی به خودی خود، نه خوب است و نه بد و آن چه که مهم است نحوه به کار بردن آن توسط انسان‌هاست، این که آیا به نفع بشریت و یا مغایر و به ضرر آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. اینجاست که جایگاه و اهمیت چارچوب گذاری نمود پیدا می‌کند.

هوش مصنوعی برای ورود به دادگاه‌ها کار سختی در پیش رو دارد، اگرچه DoNotPay در حال‌حاضر دادگاهی را پیدا کرده است که استفاده از هدفون در آن ممنوع نباشد، اما اگر این شرکت بخواهد در آینده پرونده‌های بیشتری را برعهده بگیرد، احتمالاً با چالش‌های بیشتری برای یافتن دادگاه‌های سازگار با این فناوری روبه‌رو خواهد شد.

انقلاب صنعتی چهارم با همگرایی دنیای فیزیکی و دنیای مجازی و ایجاد یک اقتصاد پیوسته جهانی و نوآوری بی‌وقفه در سراسر دنیا متمایز می‌شود، به همین دلیل ما باید خودمان را برای مواجه با اثرات این انقلاب آماده کنیم تا بتوانیم دست پر از آن بیرون بیاییم. هنوز هم برای رسیدن به قطار سریع‌السیر چهارمین انقلاب صنعتی دیر نیست اگر زودتر اقدام کنید در شرایط فعلی هر نظام حقوقی که در این مسیر زودتر از بقیه وارد عمل شود می‌تواند در تحت تأثیر قراردادن رویه‌های مشابه در دنیا پیشتاز باشد. مسئله‌ای که باید مدنظر متولیان نظام حقوقی در ایران نیز قرار بگیرد. به خصوص آن‌که کشور عزیزمان ایران همواره کشوری پیشتاز در این حوزه بوده است.